کتاب راهنمای اجرای ارزشیابی کیفی توصیفی در کلاس درس نوشته‌ی محمد حسنی، راهنمای معلمان ابتدایی است تا الگوی ارزشیابی کیفی توصیفی را در کلاس پیاده نمایند.

تحول در رویکرد ارزشیابی تحصیلی دوره‌ی دبستانی در نظام آموزشی ایران از کمّی به کیفی توصیفی یکی از اصلاحات چند‌ جانبه، گسترده و پیچیده است. تحقق اهداف این جریانِ اصلاحیِ پویا در صحنه‌ی عمل، یعنی کلاس و مدرسه، بدون درگیری عمیق معلمان و مدیران در سطوح نظری و عملی آن امکان ندارد.

بی‌هیچ تردیدی، محمد حسنی بر این باور است که یکی از عوامل مهم و با ارزش در امر هرگونه اصلاح و بهبود جریان تربیت در مدرسه، معلمان هستند. در حقیقت باید در نظام آموزشی چنین جایگاهی را برای معلم در نظر گرفت. اگر این موقعیت حساس و تأثیرگذار معلمان به درستی دیده نشود بسیاری از تحولات و اصلاحات ساختاری و محتوایی، که در نظام آموزشی دنبال می‌شود، به اهداف خود نخواهد رسید.

دیدن جایگاه واقعی معلمان در عرصه‌ی وسیع و گسترده‌ی اصلاحات در نظام آموزشی یک بُعد و اثبات این جایگاه و نقش مؤثرش در این عرصه بُعد دیگری است. به بیان دیگر، این مهم لوازمی دارد که بدون آن‌ها چنین جایگاه و نقشی برای معلمان محقق نخواهد بود. یکی از این لوازم مهم و اساسی، درگیرشدن معلمان با جنبه‌های نظری مسائل و مباحث مبتلا‌ به در فرآیند تربیت نوباوگان و نوجوانان است. برخلاف جریان رایج، بر این باورم که بدون داشتن درک عمیق از موضوعات و مسائل، اثر و جایگاه پیش گفته برای معلمان محقق نخواهد شد.

این اثر، که از نظر شما می‌گذرد، در اصل حاصل تکاپوی ذهنی نگارنده در طول چند سال گذشته (از آغاز شکل‌گیری طرح ارزش‌یابی کیفی توصیفی تاکنون) است. در این سال‌ها با مطالعه‌ی آثار بزرگان، صاحب نظران و کارشناسان (داخلی و خارجی)، گفت‌وگو با دانشمندان این حوزه، گفت‌وگو و تعامل با معلمان و مجریان و بررسی تجربیات آموزشی در کارگاه‌ها و سخنرانی‌های بسیار، این کتاب اندک اندک به این صورت در آمده است که شما شاهد آن هستید.

کتاب حاضر شامل سه بخش است. در بخش نخست، کلیاتی درباره‌ی ارزشیابی تحصیلی بیان می‌گردد. در بخش بعد، تصویری اجمالی اما مهم و اساسی از الگوی ارزش‌یابی کیفی توصیفی ارائه می‌شود. در این بخش "چرایی" و "چیستی" ارزشیابی کیفی توصیفی مورد بحث قرار می‌گیرد. در بخش سوم، که محوری‌ترین بخش این کتاب نیز هست، چگونگی اجرای ارزشیابی کیفی توصیفی محور بحث قرار دارد. در این بخش، ضمن بر شمردن پیش‌نیاز‌های اجرایی ارزش‌یابی کیفی توصیفی گام‌های پنج گانه‌ی آن به تفصیل تشریح می‌شود.

در بخشی از کتاب راهنمای اجرای ارزشیابی کیفی توصیفی در کلاس درس می‌خوانیم:

به طور کلی اگر اطلاعات جمع‌آوری شده تحلیل نشوند قابل کاربرد نخواهند بود. با تحلیل اطلاعات جریان ارزشیابی تداوم می‌یابد و اطلاعات قابلیت کاربرد پیدا می‌کنند. منظور از تحلیل اطلاعات معنادار کردن آن‌ها یا در واقع استنباط معنایی درخور و مناسب از مجموعه‌ی اطلاعات است. فرقی نمی‌کند که اطلاعات کمّی باشد یا کیفی. بدون تحلیل، اطلاعات توده‌ای از داده‌های نامرتبط به حساب می‌آیند. در الگوی کمّیِ ارزش‌یابی، تحلیل شیوه‌ی خاص خود را دارد. به طور مثال مجموعه‌ای از اندازه‌ی قد چند دانش‌آموز در دست است این فهرست اعداد به خودی خود معنای خاصی ندارد. اما اگر آن‌ها از بزرگ به کوچک تنظیم و مرتب شوند می‌توان کوتاه قدترین و بلندقدترین دانش‌آموز را شناسایی کرد. هم چنین، اگر از این اعداد میانگین گرفته شود می‌توان قد هر یک از افراد را با میانگین مقایسه کرد.

وقتی اطلاعات به صورت کمّی (اندازه‌های عددی) باشند می‌توان چنین روشی‌هایی را برای تحلیل به کاربرد. اما اگر اطلاعات به دست آمده از نوع کیفی باشند مانند نتایج مشاهدات از نحوه‌ی فعالیت دانش‌آموز، اطلاعات حاصل از مصاحبه با والدین دانش‌آموز نتایج حاصل از عملکرد دانش‌آموز در یک آزمون یا چند آزمون مستمر و مانند این‌ها، تحلیل به شکل دیگری رخ می‌دهد به ویژه این که در این نوع ‌تحلیل‌ها، تحلیل‌گر به دنبال شناخت چگونگی یادگیری دانش‌آموز نیز هست. این کار وقتی پیچیده‌تر می‌شودکه اطلاعات کمّی نیز در کنار اطلاعات کیفی قرار گیرد. برای مثال اطلاعات مربوط به میزان تعداد خطای دانش‌آموز در یک آزمون نوشتنی یا در خواندن قرآن، همراه با نوع خطاهایی که بیش‌ترین تکرار را در عملکرد دانش‌آموزی دارد.